Mỗi khi Tết đến, hình ảnh mâm cỗ đoàn viên với sắc xanh của lá dong và hương nếp mới dường như đã trở thành ký ức chung của nhiều gia đình Việt. Giữa không gian sum họp ấy, bánh chưng, bánh tét luôn xuất hiện như biểu tượng lưu giữ cội nguồn nông nghiệp lúa nước và niềm biết ơn đất trời, mùa màng. Tuy cùng làm từ những nguyên liệu quen thuộc như gạo nếp, thịt mỡ, đậu xanh nhưng hai loại bánh lại mang theo những câu chuyện, tập quán và hình thức thể hiện tinh tế khác nhau ở từng vùng miền.
Nguồn gốc và biểu tượng văn hoá của bánh chưng, bánh tét
Sự ra đời của bánh chưng gắn với truyền thuyết Lang Liêu thời vua Hùng thứ 6. Từ chất liệu quen thuộc của đời sống nông nghiệp gồm nếp, đậu, thịt và lá dong, chiếc bánh vuông vức được xem là hình ảnh thu nhỏ của đất mẹ, nơi nuôi dưỡng con người bằng mùa vụ tròn đầy.
Hình vuông tượng trưng cho mặt đất vững chãi, các lớp lá bao bọc bên ngoài thể hiện lòng chở che, còn phần nhân đậu và thịt nhắc nhở đến sự sung túc, trân trọng công sức lao động. Vì vậy, bánh chưng trở thành biểu tượng tri ân tổ tiên và thường được đặt ở vị trí trung tâm trong mâm cúng ngày Tết của người miền Bắc.
Trong khi đó, bánh tét hình thành từ quá trình thích nghi của cư dân miền Trung và miền Nam giữa điều kiện tự nhiên. Bởi khí hậu khắc nghiệt hơn, đường đi xa hơn và thời gian đi lại giữa các vùng vốn tốn nhiều công sức nên chiếc bánh dạng đòn dài dễ bảo quản, dễ mang theo đã trở thành lựa chọn quen thuộc qua nhiều thế hệ.
Hình tròn của bánh được xem như biểu tượng của mặt trời và mặt trăng vốn là hai yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến mùa màng, đồng thời cũng thể hiện quan niệm về chu kỳ sinh sôi mới. Đó là “đi một vòng rồi trở về điểm khởi đầu”, giống như một năm trọn vẹn vừa khép lại để mở ra năm mới no ấm.
Bánh chưng và bánh tét mang hình dáng và ý nghĩa khác nhau (Ảnh: Nhà hàng Quá Ngon)
Hình thức, cách gói và hương vị bánh chưng, bánh tét
Giữa hai loại bánh có những nét khác biệt rõ rệt không chỉ ở hình dáng mà còn ở phương pháp gói bánh và khẩu vị món ăn.
- Bánh chưng: Hình vuông, gói bằng lá dong, bốn mặt phẳng tượng trưng cho đất. Bánh thường buộc bằng lạt tre tạo khối cân đối, khi cắt để lộ phần nhân vàng và phần nếp trắng xanh ôm trọn.
- Bánh tét: Hình trụ dài, gói bằng lá chuối với nhiều lớp ôm chặt, tượng trưng cho sự đủ đầy. Bánh khi cắt thành khoanh tròn sẽ thấy nhân nằm giữa như mặt trăng.
Ngoài nguyên liệu truyền thống, nhiều vùng còn biến tấu bánh tét với nhân chuối, đậu đỏ hoặc ngũ sắc để tạo nên màu sắc rực rỡ hơn so với loại bánh truyền thống.
Bánh tét có hình trụ dài (Ảnh: PLO)
Tập quán sử dụng bánh chưng, bánh tét trong ngày Tết
Trong mâm lễ của người miền Bắc, bánh chưng được dâng cúng tổ tiên và thưởng thức suốt những ngày Tết, món ăn kèm với dưa hành hoặc củ kiệu. Ở miền Trung và miền Nam, người dân lại chuộng bánh tét bởi dễ bảo quản và thuận tiện mang theo trong những chuyến đi xa.
Thời gian gói bánh chưng, bánh tét cũng có ý nghĩa cộng đồng. Miền Bắc thường quây quần quanh nồi bánh chưng đỏ lửa qua đêm còn ở miền Nam, gia đình quây nồi bánh tét, chia nhau canh lửa cả đêm giao thừa như một nghi thức gắn kết.
Tập quán sử dụng bánh chưng, bánh tét mỗi vùng cũng khác nhau (Ảnh: Trường Trung cấp Bắc Ninh)
FAQ – Câu hỏi thường gặp về bánh chưng và bánh tét
1. Vì sao miền Bắc chủ yếu có bánh chưng, còn miền Nam lại phổ biến bánh tét?
Do điều kiện văn hoá, địa lý và tập quán sinh hoạt, mỗi loại bánh trở thành biểu tượng riêng, đại diện cho phong tục vùng miền.
2. Bánh tét có thể thay thế bánh chưng trong mâm cúng không?
Tuỳ từng gia đình và địa phương, nhiều gia đình miền Nam vẫn dùng bánh tét trong mâm lễ thay cho bánh chưng.
3. Bánh có thể bảo quản trong bao lâu?
Nếu để nhiệt độ phòng, bánh sử dụng tốt trong 3 – 5 ngày; bảo quản lạnh có thể lâu hơn nhưng nên hấp lại trước khi dùng.
Dù hình dáng, hương vị và tập quán sử dụng có những nét khác biệt, bánh chưng, bánh tét đều là món ăn chứa đựng tinh thần nguồn cội, là sự tiếp nối của nếp nhà qua nhiều thế hệ. Mỗi dịp Tết, khoảnh khắc ngồi quây quần bên nồi bánh chưng, bánh tét hay cùng nhau bên mâm cơm thưởng thức từng miếng bánh nồng ấm chính là cách gìn giữ những giá trị truyền thống văn hoá Việt qua từng thế hệ.
Xem thêm:
Gói bánh chưng cần những nguyên liệu gì?
Ý nghĩa bánh chưng ngày Tết & cách gói bánh chưng xanh rền, thơm ngon
.jpg)
.png)
